Mizerne efekty dzialalnosci spolek celowych fotoSpółki tworzone przez jednostki naukowe nie sprawdziÅ‚y siÄ™ dotychczas jako skuteczne narzÄ™dzie pozwalajÄ…ce na transfer wyników badaÅ„ naukowych lub prac rozwojowych do gospodarki – ocenia NIK. Mimo nakÅ‚adów finansowych efekty ich prac sÄ… mizerne, a przychody znikome, uzyskiwane głównie z usÅ‚ug doradczych czy szkoleniowych

 

Prowadzone od 2008 r. przez Komisję Europejską badania wskazują, że Polska nie należy do liderów innowacji w gospodarce. W rankingu innowacyjności państw Unii Europejskiej (Innovation Union Scoreboard z 2018 roku) Polska jest na 25 miejscu wśród 28 krajów UE. Według stosowanego podziału na cztery grupy Polskę zalicza się do umiarkowanych innowatorów (Moderate Innovators).

 

Próbą podniesienia pozycji Polski w tym rankingu, wśród innych podejmowanych działań, są przyjęte w ostatnich latach rozwiązania, polegające na tworzeniu przez instytuty naukowe PAN lub instytuty badawcze spółek prawa handlowego, a w przypadku uczelni wyższych tzw. spółek celowych. Ich zadaniem jest komercjalizacja wyników badań naukowych i prac rozwojowych. Do intensyfikacji procesu komercjalizacji przyczynić się również miały przedsięwzięcia realizowane przez Narodowe Centrum Badań i Rozwoju np.: program SPIN-TECH oraz Inkubator Innowacyjności+.

 

NIK postanowiła odpowiedzieć na pytanie, czy działalność tych spółek jest skuteczną metodą wdrażania wyników prac naukowych do gospodarki. Skontrolowała po trzy uczelnie publiczne, instytuty naukowe Polskiej Akademii Nauk i instytuty badawcze oraz osiem spółek utworzonych przez uczelnie i jednostki naukowe. Dodatkowo przeprowadziła badanie kwestionariuszowe w 39 spółkach celowych. Okres objęty kontrolą to lata 2013-2017.

 

Mizerne efekty dzialalnosci spolek celowych 2 fotoDziałalność spółek utworzonych przez jednostki naukowe, zwłaszcza spółek utworzonych przez instytuty naukowe PAN i instytuty badawcze, nie była skuteczną metodą transferu wyników badań naukowych lub prac rozwojowych do gospodarki.

 

Jedynie dwie spółki spośród ośmiu skontrolowanych uzyskały nieznaczne wpływy ze sprzedaży trzech praw do wyników prac badawczych i czterech wdrożeń rozwiązań technicznych.

 

Efekty działalności skontrolowanych spółek

Zauważyć należy, że tworzenie nowych rozwiÄ…zaÅ„ technicznych wymaga zapewnienia szeroko pojÄ™tej ochrony wÅ‚asnoÅ›ci intelektualnej. Ochrona wÅ‚asnoÅ›ci intelektualnej realizowana jest poprzez przyznawanie wynalazcom, twórcom i przedsiÄ™biorcom praw do dysponowania takimi rozwiÄ…zaniami. Zgodnie z ustawÄ… Prawo wÅ‚asnoÅ›ci przemysÅ‚owej oraz z ratyfikowanymi przez PolskÄ™ porozumieniami miÄ™dzynarodowymi, przedmiotami wÅ‚asnoÅ›ci przemysÅ‚owej podlegajÄ…cymi ochronie sÄ… wynalazki, wzory użytkowe, wzory przemysÅ‚owe, znaki towarowe, oznaczenia geograficzne oraz topografie ukÅ‚adów scalonych. Za realizacjÄ™ zadaÅ„ zwiÄ…zanych z ochronÄ… wÅ‚asnoÅ›ci przemysÅ‚owej w Polsce odpowiedzialny jest UrzÄ…d Patentowy RP, który orzeka w sprawach o udzielanie praw wyÅ‚Ä…cznych na przedmioty wÅ‚asnoÅ›ci przemysÅ‚owej. Podmiotowi, który dokonaÅ‚ zgÅ‚oszenia w UrzÄ™dzie Patentowym przysÅ‚uguje uzyskanie ochrony. Warunkiem wszczÄ™cia postÄ™powania jest uiszczenie opÅ‚aty za zgÅ‚oszenie. W przypadku wynalazków i wzorów użytkowych opÅ‚ata jednorazowa wynosi 550 zÅ‚, a za zgÅ‚oszenie wzoru przemysÅ‚owego 300 zÅ‚. Ochrona wynalazku (patentu) trwa 20 lat od daty zgÅ‚oszenia. OpÅ‚ata za pierwszy okres ochrony (obejmujÄ…cy pierwsze trzy lata) wynosi 480 zÅ‚. W kolejnych latach wysokość opÅ‚at jest zróżnicowana (od 250 zÅ‚ do 1 550 zÅ‚). W przypadku wzoru przemysÅ‚owego prawo z rejestracji jest udzielane na 25 lat od daty zgÅ‚oszenia. Wysokość opÅ‚aty za pierwszy okres ochrony (1.-5. rok ochrony) wynosi 150 zÅ‚, za drugi okres ochrony (6.-10. rok ochrony) 250 zÅ‚, za trzeci okres ochrony (11.-15. rok ochrony) 500 zÅ‚, za czwarty okres ochrony (16.-20. rok ochrony) 1 000 zÅ‚ i za piÄ…ty okres ochrony (21.-25. rok ochrony) 2 000 zÅ‚.

 

Zgodnie z danymi Urzędu Patentowego RP procentowy udział zgłoszeń wynalazków i wzorów użytkowych dokonanych w 2016 r. według podmiotów zgłaszających kształtował się następująco: 24,9 % - szkoły wyższe; 7,28 % - instytuty badawcze; 1,59 % - jednostki naukowe PAN.

 

WedÅ‚ug danych Åšwiatowej Organizacji WÅ‚asnoÅ›ci Intelektualnej liczba patentów pozostajÄ…cych w mocy w Polsce w 2016 r. wynosiÅ‚a 65 006, zaÅ› wzorów użytkowych 1 112. Dla porównania liczba patentów i wzorów użytkowych w wybranych krajach wynosiÅ‚a odpowiednio: w USA - 2 763 055 i 42 762; w Japonii - 1 980 985 i 29 865; w Korei - 950 526 i 65 635.

 

Patenty i wzory użytkowe

Jednostki naukowe prawa do wyników badaÅ„ naukowych przekazaÅ‚y jedynie poÅ‚owie skontrolowanych spółek. Jeszcze gorsza sytuacja wystÄ…piÅ‚a w spółkach objÄ™tych badaniem kwestionariuszowym. Z 39 spółek prawa do wyników badaÅ„ naukowych jako zasób do komercjalizacji otrzymaÅ‚o zaledwie 28% spółek. Jednak tylko cztery spoÅ›ród nich dokonaÅ‚y sprzedaży wyników prac badawczych na Å‚Ä…cznÄ… kwotÄ™ 6 639 tys. zÅ‚. Należy podkreÅ›lić, że 95% tych Å›rodków pochodziÅ‚o z jednej spółki i byÅ‚o głównym źródÅ‚em jej przychodów.

 

Wniesiony kapitał i wyniki finansowe spółek uczelni publicznych

Wniesiony kapitał i wyniki finansowe spółek instytutów naukowych PAN

Wniesiony kapitał i wyniki finansowe spółek instytutów badawczych

 

Spółki w zdecydowanej większości nie dysponowały wynikami badań czy technologią o wysokim stopniu gotowości do wdrożenia, na które było rzeczywiste zapotrzebowanie gospodarcze. W opinii ich prezesów był to istotny czynnik niepowodzenia przedsięwzięcia. Dodatkową przyczyną utrudniającą uzyskiwanie przez spółki przychodów ze sprzedaży wyników prac badawczych była ich komercjalizacja bezpośrednio przez jednostki tworzące spółki.

 

W tej sytuacji spółki koncentrowały się głównie na sprzedaży usług doradczych, badawczych, szkoleniowych oraz wykonywaniu ekspertyz. Była to aktywność mieszcząca się w statutowym przedmiocie działalności gospodarczej spółek, lecz odległa od głównego celu ich utworzenia.

Przychody spółek objętych badaniem kwestionariuszowym

Udział spółek w przychodach i udział spółek w przychodach ze sprzedaży wyników parac badawczych

 

Uczelnie publiczne zapewniÅ‚y prawidÅ‚owy nadzór wÅ‚aÅ›cicielski nad utworzonymi spółkami. W przypadku instytutów naukowych PAN oraz instytutów badawczych nadzór ten byÅ‚ na ogół niewÅ‚aÅ›ciwy. Obok przypadków nienależytego wypeÅ‚niania obowiÄ…zków przez zgromadzenie wspólników (np. zaniechanie powoÅ‚ania organów spółki czy wykonywanie okreÅ›lonych praw wÅ‚aÅ›cicielskich praw bez zgody wÅ‚aÅ›ciwego ministra nadzorujÄ…cego) wystÄ™powaÅ‚y nieprawidÅ‚owoÅ›ci w zakresie bieżącego funkcjonowania spółek. PolegaÅ‚y one m.in. na nieprawidÅ‚owym i nieterminowym sporzÄ…dzaniu sprawozdaÅ„ finansowych, nierzetelnym prowadzeniu ksiÄ™gi udziałów, naruszaniu uprawnieÅ„ rady nadzorczej lub nierealizowaniu przez radÄ™ nadzorczÄ… swoich obowiÄ…zków. WystÄ…piÅ‚y także dwa przypadki utworzenia spółek przez instytuty z naruszeniem przepisów.

 

Dwa instytuty naukowe PAN już na początku przyjęły zasady finansowania spółek, które nie gwarantowały ich opłacalności. W jednym przypadku wniesiono najniższy wymagany wkład oraz przyjęto, że działalność spółki będzie finansowana ze środków programu SPIN-TECH. Jednak po uzyskaniu dofinansowania zrezygnowano z jego realizacji ze względu na nieefektywność ekonomiczną dla instytutu. Mimo to przepisy prawa powodują, że instytut zmuszony jest do utrzymywania powołanej spółki do końca 2019 r. W drugim przypadku ograniczenie finansowania spółki wyłącznie do podwyższania jej kapitału zakładowego skutkowało wygenerowaniem straty. Jej wysokość powodowała konieczność podjęcia decyzji o dalszym jej istnieniu, pod rygorem zwrotu środków otrzymanych z NCBiR.

 

 

 

 

Źródło: NIK