wheelchair 1595802 340Wskaźnik zatrudnienia osób niepeÅ‚nosprawnych, choć nieco poprawiÅ‚ siÄ™ w ostatnich latach, jest wciąż jednym z najniższych w Europie. Jednostki administracji publicznej oraz paÅ„stwowe osoby prawne w zdecydowanej wiÄ™kszoÅ›ci nie podejmowaÅ‚y skutecznych dziaÅ‚aÅ„ w celu zatrudnienia osób z niepeÅ‚nosprawnoÅ›ciami, choć Polska zobowiÄ…zaÅ‚a siÄ™ do tego w 2012 roku

Polska, ratyfikujÄ…c 6 wrzeÅ›nia 2012 r. KonwencjÄ™ o prawach osób niepeÅ‚nosprawnych, w art. 27 uznaÅ‚a prawo osób niepeÅ‚nosprawnych do pracy, na zasadach równoÅ›ci z innymi osobami oraz zobowiÄ…zaÅ‚a siÄ™ do zagwarantowania i popierania realizacji ich prawa do pracy miÄ™dzy innymi poprzez popieranie zatrudnienia osób niepeÅ‚nosprawnych w sektorze publicznym oraz zdobywanie przez nich doÅ›wiadczenia zawodowego.

 

Dla ludzi z niepeÅ‚nosprawnoÅ›ciÄ… praca jest nie tylko drogÄ… do usamodzielnienia ekonomicznego i poprawy warunków bytu, ale także zasadniczym sposobem integracji z otoczeniem.

 

Jednakże w Polsce zdecydowana wiÄ™kszość osób niepeÅ‚nosprawnych pozostaje poza rynkiem pracy i jest to zjawisko wystÄ™pujÄ…ce od lat. Liczba osób niepeÅ‚nosprawnych w tzw. ekonomicznym wieku produkcyjnym (18‑59 lat dla kobiet i 18-64 lat dla mężczyzn) w 2017 roku wynosiÅ‚a 1 680 tys., co stanowiÅ‚o 7,1% wszystkich osób w wieku produkcyjnym. Odsetek biernych zawodowo wÅ›ród osób niepeÅ‚nosprawnych wynosiÅ‚ aż 71,1% (1 194,5 tys.).

 

Osoby niepełnosprawne w wieku produkcyjnym w Polsce w 2017 roku. Źródło: Osoby niepełnosprawne na rynku pracy, Ministerstwo Rodziny, Pracy i Polityki Społecznej, Biuro Pełnomocnika Rządu do Spraw Osób Niepełnosprawnych, Warszawa 05.04.2018 r.

 

W 2017 roku wskaźnik zatrudnienia osób niepeÅ‚nosprawnych w wieku produkcyjnym wyniósÅ‚ 26,3%, W porównaniu do wyników z roku 2016 wskaźnik zatrudnienia wzrósÅ‚ o 2,6 pkt proc. (wzrost o 3,8 pkt proc. w stosunku do roku 2015). Pomimo wzrostu wskaźnika zatrudnienia osób niepeÅ‚nosprawnych, nadal pozostaje on na bardzo niskim poziomie, prawie dwukrotnie niższym niż Å›rednia unijna (48,7%).

 

NIK objęła kontrolą 35 jednostek z terenu siedmiu województw, a w każdym z nich po dwie jednostki administracji samorządowej, jedną administracji rządowej i dwie państwowe osoby prawne.

 

Rozmieszczenie skontrolowanych jednostek. Źródło: Opracowanie własne NIK

 

Kontrola pokazaÅ‚a, że wiÄ™kszość pracodawców publicznych (27 z 35, czyli 77,2%) nie podejmowaÅ‚a dodatkowych inicjatyw ukierunkowanych na zapewnienie osobom z niepeÅ‚nosprawnoÅ›ciami, na zasadzie równoÅ›ci z innymi osobami, prawa do pracy oraz zdobywania doÅ›wiadczenia zawodowego. Do dziaÅ‚aÅ„ takich, wychodzÄ…cych naprzeciw potrzebom tego Å›rodowiska, można zaliczyć: [1] nawiÄ…zanie współpracy z organizacjami pozarzÄ…dowymi dziaÅ‚ajÄ…cymi na rzecz osób z niepeÅ‚nosprawnoÅ›ciami; [2] z uczelniami wyższymi w celu upowszechnienia wiedzy o możliwoÅ›ci zatrudnienia czy odbycia praktyk; [3] zamieszczanie informacji o wolnych stanowiskach pracy na stronach przeznaczonych głównie dla osób niepeÅ‚nosprawnych.

 

NIK ocenia, że brak aktywnoÅ›ci w nawiÄ…zaniu współpracy ze Å›rodowiskami skupiajÄ…cymi poszukujÄ…ce pracy osoby niepeÅ‚nosprawne byÅ‚ jednÄ… z przyczyn niewielkiego zainteresowania ogÅ‚aszanymi naborami, nie sprzyjaÅ‚ też eliminowaniu barier wystÄ™pujÄ…cych również po stronie osób z niepeÅ‚nosprawnoÅ›ciami. W rezultacie tylko w 11% (w 148 z 1 335) ogÅ‚oszonych w ostatnich trzech latach naborów, aplikacje zÅ‚ożyÅ‚y 202 osoby niepeÅ‚nosprawne, spoÅ›ród których zaledwie 33 (16,3%) zostaÅ‚y przyjÄ™te do pracy.

 

Z ustaleÅ„ kontroli wynika, że Å›redni wskaźnik zatrudnienia osób niepeÅ‚nosprawnych w skontrolowanych jednostkach byÅ‚ niski - na koniec czerwca 2018 r. wyniósÅ‚ zaledwie 3,05%.

 

Średni wskaźnik zatrudnienia osób niepełnosprawnych na koniec I półrocza 2018 roku we wszystkich 35 skontrolowanych jednostkach. Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników kontroli NIK

 

NiepeÅ‚nosprawni byli przyjmowani do pracy w co drugiej skontrolowanej jednostce. W okresie od stycznia 2016 r. do koÅ„ca czerwca 2018 r w 18 (51,4%) jednostkach przyjÄ™to do pracy zaledwie 45 osób niepeÅ‚nosprawnych. W oÅ›miu z tych jednostek angaż 31 osób z niepeÅ‚nosprawnoÅ›ciami skutkowaÅ‚ zwiÄ™kszeniem wskaźnika zatrudnienia osób niepeÅ‚nosprawnych. W pozostaÅ‚ych 10 jednostkach zatrudnienie osób niepeÅ‚nosprawnych nie miaÅ‚o wpÅ‚ywu na zwiÄ™kszenie tego wskaźnika.

 

Liczba przyjętych do pracy osób niepełnosprawnych. Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników kontroli NIK

 

KonsekwencjÄ… nieuzyskania ustawowego wskaźnika zatrudnienia osób niepeÅ‚nosprawnych byÅ‚y wpÅ‚aty dokonywane na rzecz PFRON. W latach 2016-2018 (do 30 czerwca) wszystkie skontrolowane jednostki wpÅ‚aciÅ‚y na rzecz PFRON ogółem 10,6 mln zÅ‚. W 2017 roku - w porównaniu do 2016 roku - wpÅ‚aty tych jednostek wzrosÅ‚y z 4,1 mln zÅ‚ do 4,3 mln zÅ‚, tj. o 6,8%.

 

Wpłaty na PFRON dokonane przez skontrolowane jednostki w latach 2016-2018 (I półrocze) z tytułu nieosiągnięcia wskaźnika 6% zatrudnienia osób niepełnosprawnych. Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników kontroli NIK

 

W grupie 14 skontrolowanych jednostek administracji samorzÄ…dowej najwiÄ™kszych wpÅ‚at, w latach 2016 - 2018 (do 30 czerwca), na rzecz PFRON dokonaÅ‚ UrzÄ…d MarszaÅ‚kowski Województwa Wielkopolskiego - 1 972,1 tys. zÅ‚ (1,8 tys. zÅ‚ na jednego zatrudnionego pracownika na koniec czerwca 2018 roku). SpoÅ›ród siedmiu jednostek administracji rzÄ…dowej najwiÄ™kszych wpÅ‚at na rzecz PFRON dokonaÅ‚a Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna w Poznaniu - 472,2 tys. zÅ‚ (1,7 tys. zÅ‚ na jednego zatrudnionego pracownika) Z kolei spoÅ›ród 14 skontrolowanych paÅ„stwowych osób prawnych najwiÄ™ksze wpÅ‚aty wniósÅ‚ Narodowy Fundusz Zdrowia Lubelski OddziaÅ‚ Wojewódzki w Lublinie - 408,1 tys. zÅ‚ (1,5 tys. zÅ‚ na jednego zatrudnionego pracownika).

 

W siedmiu z 21 jednostek administracji publicznej (33,3% skontrolowanych) kontrolerzy ujawnili naruszenia przepisów ustaw o sÅ‚użbie cywilnej i o pracownikach samorzÄ…dowych, w tym w trzech jednostkach przepisów dotyczÄ…cych pierwszeÅ„stwa w zatrudnieniu osób niepeÅ‚nosprawnych. Ponadto w ogÅ‚oszeniach o naborze podawano nierzetelne informacje mogÄ…ce wpÅ‚ywać na liczbÄ™ aplikujÄ…cych niepeÅ‚nosprawnych. DziaÅ‚ania te, byÅ‚y wyrazem nierzetelnego wykonywania obowiÄ…zków sÅ‚użbowych przez osoby odpowiedzialne za przeprowadzenie naborów i mogÅ‚y podważać zaufanie osób niepeÅ‚nosprawnych do  instytucji publicznych.

 

WiÄ™kszość skontrolowanych paÅ„stwowych osób prawnych (10 z 14) nie miaÅ‚o jakichkolwiek zasad i procedur zatrudniania, w tym dotyczÄ…cych osób z niepeÅ‚nosprawnoÅ›ciami. Cztery z nich nie upubliczniaÅ‚y informacji o rekrutacjach, co nie sprzyjaÅ‚o transparentnoÅ›ci naborów, w tym zapewnieniu osobom niepeÅ‚nosprawnym równych szans w uzyskaniu zatrudnienia. W tych jednostkach zostaÅ‚y zatrudnione osoby peÅ‚nosprawne, które informacje o możliwoÅ›ci zatrudnienia uzyskaÅ‚y bezpoÅ›rednio od pracowników tych jednostek.

 

Blisko 46% skontrolowanych pracodawców nie przestrzegaÅ‚o praw pracowników z niepeÅ‚nosprawnoÅ›ciami, okreÅ›lonych w przepisach art. 15, 17 i 19 ustawy o rehabilitacji. Pracodawcy nie przestrzegali szczególnych norm czasu pracy pracowników niepeÅ‚nosprawnych. Praca byÅ‚a Å›wiadczona w porze nocnej, powyżej oÅ›miu godzin na dobÄ™ czy też z przekroczeniem norm tygodniowego czasu pracy. Pracodawcy nie przestrzegali również przepisów Kodeksu pracy odnoszÄ…cych siÄ™ do pracowników niepeÅ‚nosprawnych. NieprawidÅ‚owoÅ›ci dotyczÄ…ce m. in. ewidencjonowania czasu pracy, okreÅ›lenia warunków pracy, wykorzystania urlopu wypoczynkowego wystÄ…piÅ‚y w 24 jednostkach. Wykryli je inspektorzy PaÅ„stwowej Inspekcji Pracy, którzy prowadzili kontrolÄ™ na mocy porozumienia o współdziaÅ‚aniu miÄ™dzy NIK a PIP.

 

Podmioty w których nie przestrzegano praw pracowników niepełnosprawnych. Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników kontroli NIK

 

W budynkach, w których mieÅ›ciÅ‚y siÄ™ skontrolowane jednostki, istniejÄ… wciąż bariery architektoniczne uniemożliwiajÄ…ce lub utrudniajÄ…ce niepeÅ‚nosprawnym swobodne korzystanie z tych obiektów. SpoÅ›ród 79 skontrolowanych budynków (siedzib jednostek) tylko 21 (26,6%) byÅ‚o caÅ‚kowicie dostosowanych dla osób niepeÅ‚nosprawnych. PozostaÅ‚e 58 (73,4%) obiektów nie byÅ‚o wolne od barier, rozwiÄ…zaÅ„ lub niedogodnoÅ›ci ograniczajÄ…cych lub wrÄ™cz uniemożliwiajÄ…cych korzystanie z nich przez niepeÅ‚nosprawnych. CaÅ‚kowity brak dziaÅ‚aÅ„ majÄ…cych na celu dostosowanie siedzib urzÄ™dów do potrzeb osób niepeÅ‚nosprawnych stwierdzono w czterech (z siedmiu skontrolowanych) jednostek administracji rzÄ…dowej. Å»aden z siedmiu budynków (8,9% skontrolowanych) użytkowanych przez te jednostki nie byÅ‚ dostosowany do osób z niepeÅ‚nosprawnoÅ›ciami. Z ustaleÅ„ kontroli oraz badaÅ„ przeprowadzonych przez Uniwersytet w BiaÅ‚ymstoku jednoznacznie wynika, że bariery architektoniczne uniemożliwiajÄ… lub utrudniajÄ… osobom niepeÅ‚nosprawnym korzystanie z budynków użytkowanych przez jednostki publiczne, a także stanowiÄ… jednÄ… z głównych barier w zatrudnianiu osób niepeÅ‚nosprawnych. Naukowcy zwracajÄ… uwagÄ™ na przypadki, że osoby niepeÅ‚nosprawne nie sÄ… przyjmowane do pracy nie ze wzglÄ™du na zbyt niskie kwalifikacje, lecz z powodu braku zapewnienia odpowiednich rozwiÄ…zaÅ„ architektonicznych, bÄ…dź braku przystosowania miejsca pracy do wymagaÅ„ osoby niepeÅ‚nosprawnej.

 

Liczba budynków skontrolowanych przez NIK. Źródło: Opracowanie własne na podstawie wyników kontroli NIK

 

 

 

Źródło: NIK

 

 

logo Centralna Turystyczna Agencja Informacyjna