Projekt inicjatywy legislacyjnej Senatu przygotowała senacka Komisja Praw Człowieka, Praworządności i Petycji. Taka nowelizacja ustawy o zmianie ustawy o zawodach lekarza i lekarza dentysty, ustawy o diagnostyce laboratoryjnej oraz ustawy o zawodach pielęgniarki i położnej realizuje wyrok Trybunału Konstytucyjnego. 7 października 2015 r. stwierdził on (sygn. akt K 12/14), że wolność sumienia podlega w Polsce ochronie z mocy Konstytucji, w konsekwencji czego nie jest niezbędne ani nawet możliwe regulowanie wolności sumienia w ustawach. Jedyną rolą ustawodawstwa w tym zakresie jest zaś regulacja postępowania w przypadku, gdy skorzystanie przez jednostkę z wolności sumienia pozostaje w konflikcie w gwarantowanymi w przepisach wolnościami lub prawami innych osób.
Według projektu, obowiązkami w tym zakresie nie można by obarczać jednostki korzystającej z wolności sumienia. Dotychczas ustawa o zawodzie lekarza i lekarza dentysty obligowała lekarza odmawiającego wykonania czynności medycznej do wskazania innego lekarza, który tą czynność wykona. W projekcie proponuje się przenieść ten obowiązek z lekarza (pielęgniarki, położnej) na podmiot, w którym osoba odmawiająca realizacji zadania jest zatrudniona. Jeśli diagnosta laboratoryjny odmówi zaś wykonania zlecenia niezgodnego z jego sumieniem, niezwłocznie powiadamia o tym pisemnie bezpośredniego przełożonego, a zlecenie zapewnia podmiot leczniczy, w którym diagnosta odmówił jego wykonania.
- Pragnę pozytywnie ocenić to rozwiązanie, podziękować za tę inicjatywę i wskazać, że odpowiada ono wielokrotnie w przeszłości zgłaszanym przez Rzecznika Praw Obywatelskich postulatom – napisał zastępca RPO Stanisław Trociuk w opinii dla Senatu. Tak odniósł się do artykułów przewidujących zmiany podmiotu, który ma informować pacjenta, gdzie będzie mógł uzyskać świadczenie zdrowotne w przypadku, gdy lekarz odmówi jego udzielenia z powołaniem się na klauzulę sumienia oraz analogicznych przepisów dotyczących pielęgniarek i położnych. Według Rzecznika przyjęcie tych rozwiązań nie tylko będzie stanowić wykonanie wyroku Trybunału, ale przede wszystkim przyczyni się do pełniejszego poszanowania praw pacjentów.
Wątpliwości budzi zaś art. 2 projektu, przewidujący wprowadzenie klauzuli sumienia w ustawie z 27 lipca 2001 r. o diagnostyce laboratoryjnej. W uzasadnieniu projektu nie podano żadnych argumentów przemawiających za tezą, że diagnosta laboratoryjny jest zawodem eksponowanym na konflikt sumienia i w związku z tym - a także uwzględniając konieczność poszanowania praw pacjentów - potrzebne jest wprowadzenie na poziomie ustawowym regulacji dotyczących klauzuli sumienia.
Uznając, że również diagnosta laboratoryjny powinien mieć możliwość postępowania zgodnie ze swoim światopoglądem, Rzecznik wskazuje, że z uzasadnienia projektu nie wynika, w jaki sposób wykonywanie zleconych badań przez diagnostę miałoby stanowić naruszenie konstytucyjnych wolności sumienia i wyznania. Nawet bowiem przy przyjęciu, że klauzula sumienia ma charakter pierwotny, konieczne jest wskazanie, jaka norma moralna, w tym przypadku norma moralna diagnosty, miałaby zostać naruszona poprzez wykonanie badania.
Rzecznik podkreśla, że związek między wykonaniem badania przez diagnostę a naruszeniem jego integralności moralnej musiałby być bezpośredni. Klauzula sumienia obejmuje bowiem wykonywanie tylko takich działań, które bezpośrednio godzą bądź stanowią bezpośrednie i realne zagrożenie dla określonego dobra. W ocenie Rzecznika tak jak przyjmowanie od dostawców wyrobów medycznych i ich sprzedaż klientom aptek nie kojarzy się powszechnie z wartościami, które mogłyby być objęte klauzulą sumienia, tak też w przypadku diagnostów wykonujących zlecone przez lekarza badania trudno wskazać wartości mogące być naruszone w wyniku wykonywania zawodu.
Ponadto Rzecznik zwrócił uwagę, że uzasadnienie projektu nie spełnia wymagań przewidzianych prawem, w szczególności nie zawiera wyjaśnienia potrzeby i celu wydania ustawy oraz przedstawienia rzeczywistego stanu w dziedzinie, która ma być unormowana. Projektodawca przedstawił w uzasadnieniu jedynie ogólne uwagi dotyczące znaczenia klauzuli sumienia, przyczyn różnic w zakresie podmiotów informujących o świadczeniu, którego wykonania odmówili lekarz, pielęgniarka, położna bądź diagnosta oraz szczegółowe uzasadnienie, dlaczego nie proponuje się wprowadzenia klauzuli sumienia w innych obszarach. - W żadnym miejscu projektodawca nie odnosi się do istoty wprowadzenia klauzuli sumienia, w szczególności przyczyn tego rozwiązania, które może rodzić przedstawione wyżej wątpliwości – napisał Stanisław Trociuk.
RPO