„Niezbędne jest urealnienie sum pieniężnych przyznawanych z tytułu stwierdzenia naruszenia prawa do rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie” – wynika z najnowszej analizy Helsińskiej Fundacji Praw Człowieka dotyczącej skutków, jakie wynikają dla polskiego systemu prawa, z wyroku Rutkowski i inni przeciwko Polsce.
W lipcu 2015 r. Europejski Trybunał Praw Człowieka stwierdził, że problem przewlekłości postępowań w Polsce jest problemem systemowym i ma wiele aspektów. Wynika on przede wszystkim z nieprawidłowości istniejących w dwu sferach: funkcjonowaniu instytucji biegłych sądowych (w szczególności w opóźnieniach w przedkładaniu przez nich opinii oraz doborze i powoływaniu ich do wydania opinii), a także niewłaściwym zarządzaniu procesami (w szczególności w tolerowaniu przez sądy długich przerw i odraczaniu terminów rozpraw, jak i sporadycznym wyznaczaniu dat kolejnych posiedzeń).
Ponadto ETPC krytycznie odniósł się do praktyki sądów polegającej na ograniczaniu oceny stanu przewlekłości do tej fazy danego postępowania, w której składana jest skarga na przewlekłość (tzw. „fragmentaryzacja” badania przewlekłości). Oprócz tego ETPC dostrzega brak realizowania kompensacyjnej funkcji skargi na przewlekłość poprzez zaniżanie wysokości przyznawanych skarżącym rekompensat pieniężnych z tytułu zaistnienia stanu przewlekłości.
W analizie HFPC przedstawiono kilka postulatów, których wypełnienie mogłoby przyczynić się do pełnego wykonania przedmiotowego wyroku:
– konieczne jest doprowadzenie do ugruntowania się w orzecznictwie poglądu wyrażonego w uchwale Sądu Najwyższego z 28 marca 2013 r. nakazującego rozpoznawanie przez sądy skarg na przewlekłość przez pryzmat całego dotychczasowego postępowania w danej sprawie;
– niezbędne jest urealnienie sum pieniężnych przyznawanych z tytułu stwierdzenia naruszenia prawa do rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie zgodnie ze wskazaniami zawartymi w wyroku w sprawie Scordino przeciwko Włochom;
– konieczna jest implementacja do praktyki sądowej mechanizmu wyliczania kwoty adekwatnej rekompensaty z tytułu przewlekłości przedstawionego w wyroku ETPC w sprawie Apicella przeciwko Włochom;
– należy rozważyć podniesienie, a nawet „uwolnienie” określonej w ustawie o skardze górnej granicy sum pieniężnych przyznawanych w razie stwierdzenia przez sąd przewlekłości.
Ponadto, warto rozważyć wprowadzenie instytucji zwolnienia od kosztów powoda w odniesieniu do powództw o odszkodowanie lub zadośćuczynienie. Należy mieć również na uwadze, że w obowiązujących przepisach nie ma szczególnej właściwości rzeczowej dla spraw o przewlekłość, w związku z czym to wartość przedmiotu sporu decyduje o właściwości sądu do rozpoznania powództwa.
Sprawa Rutkowski przeciwko Polsce, dotyczyła przewlekłości postępowania sądowego w sprawie karnej, przy czym ETPC badał przewlekłość w okresie 7 lat i prawie 10 miesięcy trwania sprawy w postępowaniu przygotowawczym i I instancji sądowej. Mimo przedmiotowej i podmiotowej obszerności sprawy, stwierdzone okresy bezczynności oraz liczne uchybienia procesowe doprowadziły do znacznej przewlekłości postępowania, do czego skarżący w żaden sposób się nie przyczynił. W sprawie tej, mimo że akt oskarżenia przeciwko skarżącemu trafił do sądu w grudniu 2002 r. - pierwsza rozprawa odbyła się dopiero we wrześniu 2006 r. Następnie stan przewlekłości wywołał spór o właściwość i konieczność prowadzenia od czerwca 2008 r. postępowania od początku. Ostatecznie w lipcu 2010 r. skarżący został uniewinniony od stawianych mu zarzutów. W sprawie tej skarga na przewlekłość złożona przez skarżącego została w czerwcu 2010 r. uwzględniona i skarżącemu przyznano sumę pieniężną w wysokości 2.000 zł.
Analiza
LS
Informacja prasowa: HFPC