Każdy jest obowiązany do ponoszenia ciężarów i świadczeń publicznych, w tym podatków, określonych w ustawie (art. 84 Konstytucji RP). Powyższa regulacja oznacza, że jednostronne nakładanie na obywateli jakichkolwiek obowiązków, w tym opłat, nie jest dopuszczalne bez wyraźnego upoważnienia ustawowego

Zastępca Prokuratora Generalnego Robert Hernand w piśmie skierowanym do wszystkich prokuratorów zwrócił uwagę, że obowiązek ponoszenia opłat nakładany jest na mieszkańców bez upoważnienia ustawowego i narusza art. 7, art. 84 i art. 94 Konstytucji RP. Zaznaczył, że upoważnienie powinno wynikać wprost z przepisów ustawowych i wskazywać organ administracji publicznej właściwy do wydania danego aktu normatywnego.

Uprawnienie prokuratora do zaskarżania uchwał, które są aktami prawa miejscowego, wynika z art. 70 ustawy z 28 stycznia 2016 roku Prawo o prokuraturze (Dz. U. z 2016 r., poz. 177 ze zm.) oraz art. 8 par. 1 i art. 50 par. 1 ustawy z 30 sierpnia 2002 roku Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi (Dz. U. z 2016 r., poz. 718 ze zm.).

Zbadano 1771 uchwał

Prokuratorzy podejmują działania mające na celu zbadanie zgodności z prawem uchwał dotyczących warunków podłączenia do gminnych sieci wodociągowych, kanalizacji sanitarnej i kanalizacji ogólnej. W skali całego kraju prokuratorzy przeanalizowali już łącznie 1771 uchwał. W sytuacji ujawnienia nieprawidłowości polegających na nakładaniu na mieszkańców obowiązku ponoszenia opłaty przyłączeniowej za możliwość podłączenia budynku do gminnych sieci, podejmują oni działania zmierzające do zakwestionowania tych zapisów, jako nie posiadających upoważnienia ustawowego.

Skargi do WSA

Jednym z przykładów takich działań zmierzających do usunięcia naruszeń jest skierowanie skargi na uchwałę gminy do Wojewódzkiego Sądu Administracyjnego. W skali całego kraju prokuratorzy skierowali łącznie 469 takich skarg, z pośród których 333 zostało uwzględnionych.

Prokuratorzy w celu wyeliminowania z obrotu prawnego wadliwych uchwał podejmowanych przez gminy kierują również do właściwych organów wnioski o uchylenie uchwał przewidujących tzw. opłatę przyłączeniową oraz wzywają odpowiednie organy do usunięcia naruszeń prawa. Dotychczas zostało skierowanych 230 wniosków o uchylenie lub zmianę uchwały, z których 189 zostało uwzględnionych.

Ponadto wywiedzionych zostało 5 skarg kasacyjnych i 10 zażaleń.

Stanowisko prokuratury potwierdza orzecznictwo sądów

W wyroku z 5 kwietnia 2018 roku Wojewódzki Sąd Administracyjny w Białymstoku stwierdził, że na podstawie artykuł 147 § 1 Prawo o postępowaniu przed sądami administracyjnymi, sąd uwzględniając skargę na uchwałę, o jakiej mowa w artykule 3 par. 2 pkt 5 p.p.s.a, stwierdza nieważność tej uchwały w całości lub w części albo stwierdza, że została wydana z naruszeniem prawa, jeżeli przepis szczególny wyłącza stwierdzenie jej nieważności. Stosownie do treści artykułu 91 ust. 1 ustawy o samorządzie gminnym, nieważna jest uchwała organu gminy sprzeczna z prawem.

Uchwała będąca przedmiotem rozpoznania przez WSA w Białymstoku nakładała na mieszkańców gminy obowiązek ponoszenia opłat za przyłączanie do urządzeń wodociągowo-kanalizacyjnych tj. partycypacji w kosztach budowy infrastruktury technicznej, w tym: wodociągów, kanalizacji, kolektorów. W ocenie Sądu skarżona uchwała posiadała cechy pozwalające na zaliczenie jej do aktów prawa miejscowego. Adresatem uchwały były wszystkie podmioty korzystające z sieci kanalizacyjnej bądź wodociągowej i uchwała ta nakazywała im określone zachowanie, m.in. obowiązek uiszczenia wskazanej w uchwale opłaty.

Dodatkowo, adresaci uchwały byli określeni generalnie, a nie imiennie. Na tej właśnie podstawie Sąd uznał, że sporna uchwała ma charakter normatywny, generalny i abstrakcyjny, zatem jest aktem prawa miejscowego. Sąd dokonując oceny legalności zaskarżonej uchwały uznał, że jest ona dotknięta wadą uzasadniającą stwierdzenie jej nieważności. Sąd stwierdził, że artykuł 40 ust. 2 pkt 4 ustawy o samorządzie gminnym nie daje gminie uprawnień do ogólnego wprowadzania opłat.

W wyroku z 22 listopada 2010 roku (sygn. akt II SA/Kr 851/10) Wojewódzki Sąd Administracyjny w Krakowie stwierdził nieważność uchwały rady gminy ustalającej odpłatność za podłączenie do urządzeń zaopatrzenia w wodę i urządzeń kanalizacyjnych. W uzasadnieniu tego wyroku Sąd wskazał, że nie ma podstaw do podjęcia takiej uchwały przez gminę w żadnym z przepisów.

Zgodnie z art. 94 Konstytucji podstawą prawną stanowienia aktów prawa miejscowego jest upoważnienie zawarte w ustawie i musi być ono wyraźne. W związku z powyższym, jak stwierdził WSA w Krakowie, jednostronne nakładanie na obywateli jakichkolwiek obowiązków, w tym opłat, nie jest dopuszczalne bez upoważnienia ustawowego. Żadna ustawa nie zezwala gminie na wprowadzenie opłat za przyłączanie się do sieci wodociągowej lub kanalizacyjnej.

Na obowiązek pokrycia kosztów wykonania przyłącza kanalizacyjnego ze środków własnych gminy wprost wskazał Sąd Najwyższy w swojej uchwale z 13 września 2007 roku (sygn. akt III CZP 79/07). SN podkreślił, że udostępnienie takiego przyłącza nie może być obciążone dodatkowymi kosztami pokrywanymi przez mieszkańców.

Niedopuszczalne jest również uzależnianie przyłączenia się do sieci od wcześniejszego zawarcia umowy o zaopatrzenie w wodę lub odprowadzanie ścieków. Stwierdził tak Naczelny Sąd Administracyjny w wyroku z 19 czerwca 2008 roku (sygn. akt II OSK 431/08). Nielegalne są ponadto wszelkie zapisy w regulaminach dostarczania wody i odprowadzania ścieków, określonych przez rady gmin oraz opłaty za ustalanie warunków technicznych przyłącza, co stwierdził Wojewódzki Sąd Administracyjny w Warszawie w wyroku z 15 października 2007 roku (sygn. akt IV SA/Wa 1116/06).

Obywatele, nawet za swoją zgodą, nie mają także obowiązku wybudowania urządzeń wodociągowo-kanalizacyjnych z własnych środków. Na stanowisku takim staną Wojewódzki Sąd Administracyjny w Gorzowie Wielkopolskim w wyroku z 5 grudnia 2006 roku (sygn. akt II SA/Go 432/06) oraz Wojewódzki Sąd Administracyjny w Kielcach w wyroku z 30 stycznia 2008 roku (sygn. akt II SA/Ke 675/07).

LS

Prokuratura Krajowa

foto: Pixabay