Sąd orzekł eksmisję pozwanego i jego żony bez zbadania ich złej sytuacji materialnej i zdrowotnej. Tymczasem bez postępowania dowodowego nie można orzec eksmisji zaocznie. Sąd musi ustalić sytuację rodzinną, zdrowotną i majątkową pozwanego

Rzecznik Praw Obywatelskich złożył w tej sprawie skargę nadzwyczajną do Sądu Najwyższego. Postępowanie sądowe przeprowadzono bowiem wadliwie. W efekcie pozwany będący w bardzo trudnej sytuacji zdrowotnej i majątkowej został pozbawiony przysługującej mu z mocy prawa ochrony - uprawnienia do lokalu socjalnego.

Chodzi zatem o przywrócenie elementarnego ładu prawnego zgodnego z zasadą sprawiedliwości społecznej. Sprawa dotyczy bowiem najbardziej elementarnych praw człowieka. Dotyka poczucia godności, bezpieczeństwa i stabilizacji, jakie zapewnia posiadanie miejsca zamieszkania.

13 kwietnia 2023 r. Sąd Najwyższy (sygn. akt II NSNc 82/23) uwzględnił skargę; sprawę zwrócił do ponownego rozpoznania przez sąd.

Historia sprawy

Na podstawie umowy pozwani byli zobowiązani do zapłaty czynszu oraz opłat za media. Nie były one jednak regularnie wpłacane, a zadłużenie na koncie lokalu narastało.

Wobec zalegania z opłatami za trzy okresy rozliczeniowe, gmina wysłała do pozwanych ostateczne wezwanie do zapłaty. Uprzedziła też o zamiarze wypowiedzenia najmu. Umowa została wypowiedziana w 2014 r.

Pozwanych wezwano do opuszczenia lokalu w 14 dni od otrzymania wezwania, czego ci nie uczynili. W efekcie gmina wniosła do sądu pozew z żądaniem eksmisji.

Sąd wezwał pozwanych do stawiennictwa, pod rygorem pominięcia ich zeznań. Wezwał ich też do wskazania, czy którekolwiek z nich jest m.in. osobą bezrobotną, rencistą albo emerytem spełniającą kryteria do świadczenia z pomocy społecznej, osobą obłożenie chorą, niepełnosprawną, sprawującą opiekę i wspólnie zamieszkałą z osobą niepełnosprawną.

Pozwani nie odbierali jednak przesyłek sądowych i nie brali udziału w postępowaniu sądowym – w ogóle o nim nie wiedzieli. Wszystkie przesyłki pocztowe wróciły do sądu z adnotacją: „Nie odebrano w terminie”. Nie stawili się na rozprawie w 2015 r.

Sąd wydał w tej sytuacji wyrok zaoczny. Orzekł eksmisję pozwanych, ustalając, że nie przysługuje im uprawnienie do lokalu socjalnego.

Najważniejsze fragmenty uzasadnienia SN

(...) Zgodnie z dyspozycją art. 14 ust. 3 ustawy o ochronie praw lokatorów, sąd z urzędu bada, czy zachodzą przesłanki do otrzymania lokalu socjalnego. Sąd Rejonowy, co prawda wzywał pozwanych celem przesłuchania w charakterze stron pod rygorem pominięcia dowodu z ich zeznań, przy czym wezwania prawidłowo pozostawiono w aktach sprawy ze skutkiem doręczenia wobec powtórnego awizowania, ale pominął okoliczności istotne dla rozstrzygnięcia o uprawnieniu do otrzymania lokalu socjalnego. Analiza materiałów postępowania sądowego oraz akt sądowych wskazują na niepełnosprawność (...) i jego uprawnienie do pobierania świadczeń z ubezpieczenia społecznego.

Sąd Rejonowy był więc zobowiązany do zweryfikowania, czy Pozwani wypełniają przesłanki określone w art. 14 ust. 4 ustawy o ochronie praw lokatorów Istnienie okoliczności uprawniających do otrzymania lokalu socjalnego (wg wówczas obowiązującej terminologii) Sąd Rejonowy był obowiązany badać z urzędu w stosunku do każdego z pozwanych.

Z pewnością Sąd Rejonowy w zaskarżonym wyroku nieprawidłowo dokonał subsumpcji stanu faktycznego stwierdzając, że „przepis art. 14 ustawy nie nakłada na sąd obowiązku samodzielnego poszukiwania z urzędu nowych dowodów na okoliczność przysługiwania uprawnienia eksmitowanego do lokalu socjalnego, gdyż byłby to zbyt daleko idący wymóg biorąc pod uwagę kontradyktoryjny charakter postępowania cywilnego. Jeśli sąd w postępowaniu nie dostrzeże okoliczności mających przemawiać za przyznaniem osobie eksmitowanej uprawnienia do lokalu socjalnego i pozwany także ich nie przedstawi, sąd może orzec o braku takiego uprawnienia”.

Sąd Najwyższy nie przesądza w tym miejscu czy ocena wypełniania przez pozwanych przesłanki możliwości zamieszkania w innym lokalu niż dotychczas używany, o której mowa w art. 14 ust. 4 ustawy o ochronie praw lokatorów (/n fine tej jednostki redakcyjnej przepisu), mogła być w czasie wydania skarżonego wyroku dokonywana również przez pryzmat wyłącznie możliwości finansowej zapewnienia sobie samodzielnie przez lokatorów innego lokalu (np. w drodze nabycia mieszkania na własność lub wynajęcia na wolnym rynku).

Ewentualny sposób interpretacji tego przepisu nie jest przedmiotem rozstrzygnięcia sądu w przedmiotowej sprawie (przepis ten uległ zresztą zmianie i w świetle jego obecnie obowiązującego brzmienia nie ma co do tego takich wątpliwości, które niewątpliwie mógłby pojawiać się w treści przepisu w wersji obowiązującej w chwili wydawania orzeczenia przez Sąd Rejonowy).

Sąd jednakże, niezależnie od powyższego, powinien był wziąć uprzednio pod uwagę wypełnianie przez lokatorów okoliczności enumeratywnie określonych w art. 14 ust. 4 wspomnianej ustawy, a następnie dopiero określić (w razie wypełniania tych okoliczności i jednocześnie pomimo ich występowania), czy osoby te mogą zamieszkać w innym lokalu (w obecnie obowiązującej wersji ustawy wprost dodano: „lub ich sytuacja materialna pozwala na zaspokojenie potrzeb mieszkaniowych we własnym zakresie”), co dopiero uzasadniałoby nieprzyznanie prawa do lokalu socjalnego.

Tym samym, zaskarżone orzeczenie w sposób rażący narusza prawo i powinno zostać uchylone dla zapewnienia zgodności z zasadą demokratycznego państwa prawnego urzeczywistniającego zasady sprawiedliwości społecznej w pkt II sentencji.

Rozpoznając ponownie sprawę zgodnie z obowiązującymi normami prawa, Sąd Rejonowy dokładnie zbada (działając także z urzędu) sytuację pozwanych lokatorów, ustalając prawidłowo, czy i ewentualnie komu przysługuje uprawnienie do zawarcia umowy najmu socjalnego lokalu w świetle obowiązujących przepisów ustawy o ochronie praw lokatorów.

LS

RPO

foto: Pixabay