MISZMASZ TWOJA GAZETA

PORTAL DLA DŁUŻNIKÓW, WIERZYCIELI, KOMORNIKÓW, SĘDZIÓW I PRAWNIKÓW
Dziś jest:  wtorek 19 marca 2024r.

PRZEGLĄD PRASY

  • Miszmasz - Czarny Piar
  • Miszmasz - Czarny Piar
  • Miszmasz - Czarny Piar
  • Miszmasz - Czarny Piar
  • Miszmasz - Czarny Piar

statue 1477830 340Ministerstwo Sprawiedliwości nie zapewniło adekwatnej i skutecznej pomocy ofiarom przestępstw. Resort nie dysponował podstawowymi danymi m.in. o liczbie pokrzywdzonych, liczbie postępowań karnych, w których występowali pokrzywdzeni, czy liczbie przestępstw uprawniających do ubiegania się o kompensatę. NIK zwraca uwagę, że na rzeczywistą pomoc z Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym trafiały stosunkowo niewielkie sumy - z 385 mln zł, które wpłynęły na Fundusz w 2016 roku, na bezpośrednią pomoc ofiarom przestępstw wydano jedynie 16 mln zł

 

Aktualne rozwiązania prawne i organizacyjne nie tworzą spójnego i kompleksowego systemu pomocy ofiarom przestępstw. Pomoc ta jest realizowana przez różne podmioty w ramach odmiennych reżimów prawnych, które nie są ze sobą powiązane. Równolegle finansowane jest utrzymywanie trybów i form pomocy, których zakresy działania pokrywają się w całości lub znacznej części. Jednocześnie zakres gromadzonych danych statystycznych dotyczących wydatków w ramach poszczególnych instytucji pomocowych nie pozwala na ocenę ich celowości i efektywności.

 

Pomoc pokrzywdzonym w Polsce - źródła finansowania Źródło: opracowanie własne NIK na podstawie ustaleń kontroli.

Jednym z głównych źródeł finansowania pomocy ofiarom przestępstw jest prowadzony od 1 stycznia 2012 roku przez Ministerstwo Sprawiedliwości Fundusz Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej (od 12 sierpnia 2017 używa się też nazwy Fundusz Sprawiedliwości). Fundusz zasilany jest przez nawiązki, które w sądach zasądzane są sprawcom przestępstw. Ze zgromadzonych środków udzielane są organizacjom pozarządowym dotacje z przeznaczeniem na pomoc pokrzywdzonym przestępstwem i osobom im najbliższym (zwłaszcza pomoc medyczną, psychologiczną, rehabilitacyjną, prawną i materialną).

 

Policja zarejestrowała w 2015 r. ok. 800 tys. przestępstw, jednocześnie z danych Ministerstwa Sprawiedliwości wynika, że w tym samym roku pomoc z Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym otrzymało ponad 24 tys. osób (kontrola wykazała, że wartość ta może być kilkukrotnie zawyżona). Polska, jak większość innych państw, jest w stanie jedynie w ograniczonym stopniu rekompensować szkody spowodowane przestępstwem. Dlatego tak istotne jest, aby posiadane środki były jak najlepiej wykorzystywane, a pomoc trafiała do osób, które tej pomocy najbardziej potrzebują.

 

Celem tej kontroli nie było zbadanie funkcjonowania całego systemu pomocy ofiarom przestępstw, a jedynie konkretnych rozwiązań funkcjonujących w ramach badanego Funduszu.

 

Najważniejsze ustalenia kontroli

 

Ministerstwo Sprawiedliwości nie zapewniło należytej realizacji przez Fundusz zadań w zakresie pomocy osobom pokrzywdzonym, a tym samym adekwatnej i skutecznej pomocy ofiarom przestępstw. Ministerstwo nie dysponowało podstawowymi danymi  m.in. o liczbie pokrzywdzonych, liczbie postępowań karnych, w których występowali pokrzywdzeni, liczbie przestępstw uprawniających do ubiegania się o kompensatę i łącznej wartości szkód majątkowych. W ocenie NIK brak m.in. tych danych uniemożliwiał resortowi rzetelne zaplanowanie wysokości środków przeznaczanych na pomoc pokrzywdzonym.

 

Środki pieniężne zgromadzone na rachunku bankowym i przychody Funduszu Sprawiedliwości pozwalały na zaplanowanie i udzielenie pomocy osobom pokrzywdzonym oraz członkom ich rodzin w znacznie szerszym zakresie, niż faktycznie miało to miejsce w latach 2016-2017. W planie finansowym Funduszu na 2016 r. zaplanowano 30 mln zł na świadczenie pomocy ofiarom przestępstw, a pod koniec roku (20 października 2016 r.) kwotę tę zwiększono do prawie 102 mln zł. Przy czym plan zrealizowano tylko na kwotę 19,7 mln zł (19,4 proc. planu po zmianach).  W kolejnym roku (2017 r.) łączna wysokość zrealizowanych dotacji na pomoc ofiarom przestępstw została jeszcze bardziej zmniejszona. Co prawda w planie finansowym na ten rok na zadania zaplanowano aż 117,9 mln zł, ale z organizacjami społecznymi podpisano umowy na realizację zadania jedynie na kwotę 16,36 mln zł (13,9 proc.). Oznacza to, że planowanie pomocy w kolejnym już roku było obarczone istotnym błędem.

 

Środki finansowe zgromadzone na koncie Funduszu Sprawiedliwości rokrocznie rosły i na koniec 2016 r. wyniosły ponad 385 mln zł (czyli o ponad 289 mln zł więcej niż na początku roku). Natomiast na koniec I kwartału 2017 r. na koncie Funduszu zgromadzono prawie 463 mln zł. Pomimo zgromadzenia tak dużych środków pieniężnych, Ministerstwo Sprawiedliwości zmniejszyło nie tylko ogólną kwotę dotacji, ale też maksymalną kwotę jednostkowej dotacji dla organizacji - z 800 tys. zł do 600 tys. zł.

 

Stan Funduszu, plan wydatków i jego wykonanie w latach 2016-2017 (I półrocze) Źródło: Opracowanie własne NIK na podstawie wyników kontroli.

W ocenie NIK, wydatki Funduszu na pomoc pokrzywdzonym były na niskim poziomie, w stosunku do stanu zgromadzonych środków. Oznacza to, że Ministerstwo Sprawiedliwości nierzetelnie planowało i realizowało wydatki na pomoc pokrzywdzonym.

 

Głównym beneficjentem pomocy z Funduszu Sprawiedliwości (72 proc. badanej próby) były osoby pokrzywdzone przemocą w rodzinie (art. 207 KK) i uchylaniem się od alimentów (art. 209 KK), pomimo że przestępstwa te stanowią zaledwie ok. 3,3 proc. ogólnej liczby przestępstw w skali roku (przestępstwo znęcania stanowiło 2 proc. ogólnej liczby przestępstw zarejestrowanych w 2016 r. (15 002 zgłoszenia), a niealimentacji - 1,3 proc. (9391 zgłoszeń). Jednocześnie te kategorie pokrzywdzonych uprawnione są do szczególnej pomocy Państwa w trybie ustawy o przeciwdziałaniu przemocy w rodzinie (wydatki w 2016 r. - 37,7 mln zł) i z Funduszu Alimentacyjnego (szacunkowe wydatki ok. 1,5 mld zł w skali roku). Proporcja tej grupy beneficjentów pomocy, do pokrzywdzonych innymi kategoriami przestępstw, jest nieadekwatnie duża do rzeczywistej struktury przestępczości.

 

Struktura beneficjentów pomocy z Funduszu, a struktura przestępczości w Polsce Źródło: Opracowanie własne NIK na podstawie wyników kontroli.

Jednocześnie z ustaleń kontroli wynika, że w 85 proc. przypadków udzielenia pomocy materialnej, miało charakter wsparcia w związku z sytuacją materialną (pomoc socjalna), i nie wynikała bezpośrednio z popełnionego przestępstwa. W pozostałych przypadkach prowadziła do pośredniego niwelowania skutków przestępstwa (np. koszty rehabilitacji po wypadku komunikacyjnym). W badanej próbie w ogóle nie wystąpiły przypadki bezpośredniego zrekompensowania szkody.

 

Wydatkowanie środków Funduszu Sprawiedliwości na pomoc materialną Źródło: Opracowanie własne NIK na podstawie wyników kontroli.

W okresie 2016 - I poł. 2017 r. Ministerstwo Sprawiedliwości nie przeprowadzało i nie zlecało przeprowadzenia badań naukowych lub analiz w zakresie pomocy pokrzywdzonym. Ministerstwo otrzymało co prawda zlecony ze środków Funduszu „Raport z badania społecznego dotyczącego oczekiwanych przez osoby pokrzywdzone i członków ich rodzin form pomocy”, ale jego wyniki w marginalnym stopniu zostały wykorzystane przy planowaniu i realizacji zadań Funduszu.

 

Najbardziej oczekiwane przez pokrzywdzonych formy pomocy Źródło: Opracowanie własne NIK na podstawie - „Raport z badania społecznego dotyczącego oczekiwanych przez osoby pokrzywdzone i członków ich rodzin form pomocy”, PBS Sp. z o. o./Ministerstwo Sprawiedliwości.

Ministerstwo Sprawiedliwości nie zapewniło wdrożenia mechanizmów oceny efektywności funkcjonowania Funduszu Sprawiedliwości. Nieodpowiedni był również jego nadzór nad wykorzystaniem środków Funduszu na pomoc pokrzywdzonym, w szczególności nie przeprowadzano kontroli prawidłowości wykorzystania dotacji z Funduszu i nie rozliczono dotacji udzielonych w 2016 r. oraz nie sporządzono wymaganej informacji o sposobie wykorzystania środków Funduszu za ten rok. (W księgach rachunkowych Funduszu widnieje kwota ponad 18,9 mln zł z tytułu nierozliczonych dotacji udzielonych za 2016 rok). 

 

NIK podkreśla, że działania resortu nie pozwoliły na likwidację barier w dostępie do pomocy ze środków Funduszu. Nieprawidłowa była współpraca w tym zakresie z organizacjami pozarządowymi, które w imieniu państwa udzielały bezpośredniej pomocy pokrzywdzonym. Minister nie podejmował również działań o charakterze edukacyjnym, informacyjnym i szkoleniowym, czego skutkiem była niska rozpoznawalność i wiedza o działalności Funduszu, co w konsekwencji ograniczało możliwości uzyskania pomocy przez osoby pokrzywdzone przestępstwem, dla pomocy którym Fundusz ten został powołany. W dodatku w związku ze zmniejszeniem z roku na rok kwoty dotacji, a także wysokości dotacji przypadającej na organizację z 800 tys. zł do 600 tys. zł oraz narzuceniem wymogu prowadzenia wyłącznie ośrodków stacjonarnych czynnych co najmniej przez 39 godzin w tygodniu, w 2017 r. spadła liczba punktów pomocy z Funduszu Sprawiedliwości z 281 do 78. Dla porównania w ramach systemu nieodpłatnej pomocy prawnej funkcjonuje prawie 1500 punktów w całym kraju.

 

W ocenie NIK potencjał Funduszu Sprawiedliwości, który przy udziale organizacji pozarządowych mógłby być narzędziem kompleksowej i efektywnej pomocy pokrzywdzonym, był dotychczas wykorzystywany w stopniu dalece niewystarczającym.

 

Istnieją poważne wątpliwości, czy problem ten rozwiążą nowe przepisy, wprowadzone nowelizacją ustawy Prawo o ustroju sądów powszechnych (weszła w życie z dniem 12 sierpnia 2017 r.). Doprowadziły one do znaczącego rozszerzenia zakresu zadań Funduszu, co może skutkować dalszym ograniczeniem realizacji podstawowych zadań, tj. bezpośredniej pomocy pokrzywdzonym przestępstwem oraz pomocy postpenitencjarnej (środki zgromadzone w Funduszu będą mogły być przeznaczane dla organów np. prowadzących postępowania karne m.in. sądy, prokuraturę, policję, w tym na finansowanie robót budowlanych czy zakup środków transportu lub wyposażenia). Umożliwienie przekierowania strumienia środków Funduszu do jednostek sektora finansów publicznych, może w ocenie NIK w znaczący sposób wpłynąć na zakres faktycznej, trafiającej bezpośrednio do pokrzywdzonych pomocy, a tym samym możliwość zapewnienia ofiarom przestępstw adekwatnego i skutecznego wsparcia.

 

Planowane przeznaczenie środków Funduszu Sprawiedliwości w 2017 r. Źródło: opracowanie własne NIK na podstawie wyników kontroli.

W ocenie NIK, Ministerstwo Sprawiedliwości złamało prawo przekazując CBA 25 mln zł z Funduszu Sprawiedliwości w 2017 roku. Izba złoży wniosek o naruszeniu dyscypliny finansów publicznych.

 

Już po zakończeniu kontroli NIK (na początku 2018 r.), Minister Sprawiedliwości zapowiedział, że za ponad 100 ml zł z Funduszu Sprawiedliwości zostanie zakupiony sprzęt ratowniczy dla Ochotniczej Straży Pożarnej w całej Polsce. Jakkolwiek doposażenie straży pożarnych w sprzęt ratujący życie i zdrowie ludzi jest działaniem pożądanym, to jednak dla realizacji tego celu powołano Fundusz Wsparcia Państwowej Straży Pożarnej, a na mocy ustawy o ochronie przeciwpożarowej towarzystwa ubezpieczeniowe zobligowane są do przekazywania części swoich dochodów na potrzeby straży pożarnych (również ochotniczych). Wsparcie z tych źródeł jest przekazywane niezależnie od środków otrzymywanych bezpośrednio z budżetu państwa, które to powinny zapewnić realizację niezbędnych potrzeb. Zakup takiego sprzętu nie jest natomiast celem funkcjonowania Funduszu Pomocy Pokrzywdzonym oraz Pomocy Postpenitencjarnej, gdyż te zostały zdefiniowane w art. 43 § 8 kkw. Wydatki te zostaną poddane analizie NIK w toku kontroli wykonania planu finansowego Funduszu za 2018 r.

 

 

 

 

Źródło: NIK

 

miszmasz-menu-module

NA SKRÓTY