Stowarzyszenie Sędziów Polskich "Iustitia" wydało opinię do projektu rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości w sprawie sposobu przeprowadzania egzekucji grzywien i kar pieniężnych orzeczonych w postępowaniu cywilnym, a takżekosztów sądowych w sprawach cywilnych, przysługujących Skarbowi Państwa. Opinia została opracowana przez członków Zespołu cywilnego, a następnie przyjęta przez Zarząd Stowarzyszenia

W ocenie Stowarzyszenia Sędziów Polskich ,,Iustitia” zmiana regulacji w zakresie objętym projektem, choć konieczna wobec zmiany treści art. 1064 k.p.c. i co do zasady słuszna - w tym w zakresie zniesienia odrębności co do przejęcia na własność ruchomości (wyeliminowanie regulacji zawartej w § 7 rozporządzenia Ministra Sprawiedliwości z dnia 9 marca 2006 r. w sprawie egzekucji grzywien, kar pieniężnych, opłat sądowych i kosztów postepowania w sprawach cywilnych; dalej: rozporządzenie z 9 marca 2006 r.) – wywołuje jednak następujące zastrzeżenia:

1) Brak jest w tekście rozporządzenia odesłania do art. 1086 k.p.c., choć projektodawca powołuje się na nie w punkcie 2 Oceny Skutków Regulacji. Bez takiego odesłania brak będzie podstaw do przyjęcia, że:

- ,,jeżeli w wyniku przeprowadzenia przez komornika dochodzenia nie zostaną ustalone dochody dłużnika ani jego majątek, komornik będzie zobligowany do złożenia do sądu wniosku o nakazanie dłużnikowi wyjawienia majątku” - jak wskazano to w punkcie 2 OSR tiret czwarty;

- ,,w przypadku, gdy prowadzone przez komornika dochodzenie w celu ustalenia zarobków i stanu majątkowego dłużnika oraz jego miejsca zamieszkania okaże się bezskuteczne, Policja na wniosek komornika przeprowadzi czynności w celu ustalenia miejsca zamieszkania i miejsca pracy dłużnika” – jak sformułowano to w punkcie 4 OSR w odniesieniu do Policji.

Bez odesłania do art. 1086 k.p.c. brak będzie podstawy prawnej do zlecenia przez komornika Policji przeprowadzenia wyżej wymienionych czynności.

Wydaje się, że materia tu omawiana powinna być uregulowana w kodeksie postępowania cywilnego, gdyż przepisy proceduralne powinny być zawarte w akcie rangi ustawowej. Rozporządzenie powinno ograniczać się zaś do regulacji wewnętrznego sposobu procedowania w sprawie egzekucji omawianych należności, czyli np. do kwestii wezwania do zapłaty, terminu i sposobu wydania polecenia wszczęcia egzekucji, być może należy określić, jakie informacje powinien sąd zawrzeć w poleceniu i kto konkretnie je wydaje (dyrektor sądu czy prezes). W ocenie Stowarzyszenia nie ma powodu, aby do prowadzenia egzekucji należności sądowych angażować sędziów, powinno to leżeć w kompetencjach dyrektora sądu.

W świetle tych uwag, za wątpliwe konstytucyjnie należałoby uznać wprowadzanie w drodze rozporządzenia przepisów, które dają komornikowi jakiekolwiek uprawnienia wobec innych osób, tj. np. zlecania policji podejmowania szczególnych działań, czy też uprawnienia do składania wniosku do sądu o wyjawienia majątku.

2) Rozważenia wymaga, czy właściwe jest pominięcie w nowym rozporządzeniu regulacji zawartej obecnie w treści § 2 rozporządzenia z 9 marca 2016 r., tj. odesłania do zasad ogólnych o postępowaniu egzekucyjnym w zakresie nieuregulowanym w tym rozporządzeniu. Projektowany akt prawny nie reguluje w całości postępowania egzekucyjnego prowadzonego na podstawie polecenia sądu wszczęcia egzekucji celem wyegzekwowania należności sądowych, lecz jedynie odrębności tego postępowania. Zasadniczy problem sprowadza się do kwestii, czy do takiego postępowania w zakresie nieuregulowanym w rozporządzeniu stosujemy odpowiednio bez żadnego odesłania w tym akcie ogólne przepisy k.p.c. o postepowaniu egzekucyjnym, czy też konieczne jest takie odesłanie. W projekcie ponownie (tak jak w dotychczasowych rozporządzeniach dotyczących omawianej problematyki) mówi się o „poleceniu wszczęcia egzekucji”. Kodeks postępowania cywilnego nie przewiduje takiego sposobu wszczęcia egzekucji (zob. art. 796 k.p.c.). Jest wątpliwe, czy rozporządzenie może taką czynność procesową wykreować w oderwaniu od uregulowań ustawowych.

W praktyce polecenie sądowe jest traktowane podobnie jak wnioski innych wierzycieli o wszczęcie egzekucji (np. w zakresie pełnomocnictwa, podpisu itp.). Wydaje się, że podstawą do takiego rozumowania jest analogia legis, albowiem nie ma żadnych przepisów, które regulowałyby, jak „polecenie” powinno od strony formalnej wyglądać (§ 3 rozporządzenia z 9 marca 2005 r. wprowadza jedynie wymóg dołączenia do niego tytułu wykonawczego). W praktyce nie jest więc jasne miejsce tego postępowania w systematyce postępowania egzekucyjnego.

Dotychczasowe rozporządzenie opierało się na założeniu, że postępowanie w sprawie egzekucji należności sądowych toczy się na odrębnych zasadach opisanych w rozporządzeniu, a w zakresie nieuregulowanym w oparciu o ogólne przepisy k.p.c. Projekt nowego rozporządzenia opiera się prawdopodobnie na tym samym założeniu, choć z jego uzasadnienia to wprost nie wynika. Przy takim ujęciu przepisy o poleceniu wszczęcia egzekucji są przepisami szczególnymi wobec przepisów k.p.c. (w tym art. 796). Zatem w pozostałym zakresie - nieuregulowanym w rozporządzeniu - należy do polecenia i postępowania nim wszczętego stosować przepisy k.p.c. o wniosku. Dla jasności należałoby jednak w ocenie opiniującego jednoznacznie przesądzić omawianą kwestię w nowym akcie wykonawczym.

3) Projekt i jego uzasadnienie pomijają zmianę przepisów k.p.c., dokonaną nowelą z dnia 10 lipca 2015 r. (Dz. U. poz. 1311 ze zm.) w zakresie ustalania majątku dłużnika, w szczególności zmianę art. 801 i dodanie art. 8011 k.p.c., według których w pierwszej kolejności wykaz majątku dłużnik będzie składać przed komornikiem. Zgodnie z powołaną nowelą komornicze wyjawienie majątku stanie się środkiem podstawowym uzyskiwania informacji o majątku dłużnika, natomiast sądowe wyjawienie majątku będzie ostatecznym, pomocniczym środkiem egzekucyjnym w przypadku bezskuteczności egzekucji.

Jeżeli przyjmiemy, że do postępowania wszczętego na podstawie polecenia sądu mają na zasadzie analogii zastosowanie ogólne przepisy k.p.c. o postępowaniu egzekucyjnym, to w tym postępowaniu znajdą też odpowiednie zastosowanie przepisy art. 801 – 8012 k.p.c. Tym samym szczególne odwołanie w projekcie do tych przepisów jest zbędne. Komornik w tym postępowaniu z urzędu odbierze wykaz majątku lub zobowiąże dłużnika do złożenia wyjaśnień niezbędnych do przeprowadzenia egzekucji, ewentualnie na zlecenie sądu będzie poszukiwał majątku (art. 8012 k.p.c. w zw. z § 2 ust. 1 projektu). W takim razie przepis § 3 ust. 1 projektu rozporządzenia wydaje się zbędny, gdyż nie wprowadza żadnej odrębności od powołanych przepisów k.p.c.

Jeśli dochodzenie, o którym mowa w § 3 projektu rozporządzenia ma być odpowiednikiem poszukiwania majątku z art. 8012 k.p.c. po nowelizacji, z tą odrębnością, że miałoby być stosowane z urzędu, to dla przejrzystości należałoby wprowadzić w rozporządzeniu regulację, że dopiero w razie nieustalenia w drodze czynności przewidzianych w art. 801 k.p.c. majątku dłużnika pozwalającego na zaspokojenie świadczenia, komornik prowadzi z urzędu dochodzenie w celu poszukiwania majątku dłużnika.

Informacja prasowa: Iustitia