W nawiązaniu do medialnych doniesień dotyczących uwag ministra finansów Pawła Szałamachy do projektu ustawy o zmianie ustawy o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym lub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki oraz ustawy – Prawo o ustroju sądów powszechnych, Ministerstwo Sprawiedliwości wyjaśnia, że:

1. Projektodawca, odnosząc się do zmiany art. 87 § 6 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów powszechnych (Dz. U. z 2015 r. poz. 133, z późn. zm.) nie wskazał w uzasadnieniu celu, jaki chce osiągnąć poprzez wprowadzenie zasady jawności oświadczenia o stanie majątkowym sędziego.

Ustosunkowując się do tej uwagi, należy stwierdzić, że podstawy aksjologiczne do wprowadzenia zasady jawności oświadczeń majątkowych sędziów są tożsame z motywami, jakie legły u podstaw wprowadzenia analogicznych rozwiązań w ustawie z dnia 28 stycznia 2016 r. – Prawo o prokuraturze (Dz. U. z 2016 r. poz. 177) – w odniesieniu do prokuratorów. Zatem, wprowadzenie jawności oświadczeń majątkowych sędziów ma na celu wzmocnienie zaufania do sądów jako instytucji oraz do samych sędziów.

Dodatkowo wskazać należy, że sędziowie sprawując wymiar sprawiedliwości powinni podlegać w omawianym zakresie kontroli społecznej, podobnie jak przedstawiciele władzy ustawodawczej i wykonawczej. Projektowana regulacja przewiduje możliwość utajnienia w szczególnych przypadkach informacji zawartych w złożonym przez sędziego oświadczeniu majątkowym. Kwestie upubliczniania oświadczeń majątkowych sędziów były sygnalizowane również w programie Prawa i Sprawiedliwości. Ponadto, działania takie ogłosiła Premier Beata Szydło determinując kierunek prac rządu Prawa i Sprawiedliwości, Solidarnej Polski i Polski Razem Zjednoczonej Prawicy. Jest to więc realizacja zobowiązań całego rządu.

W uwzględnieniu powyższej uwagi uzasadnienie projektu zostało odpowiednio poszerzone.

2. W uwadze 2 do art. 2 pkt 3 lit. a projektu, który zakłada wprowadzenie nowej kary dyscyplinarnej obniżającej wynagrodzenie zasadnicze sędziego od 5 do 15 % na okres od 6 miesięcy do dwóch lat, wskazano, iż proponowane brzmienie tego przepisu nie wiąże jednoznacznie tej sankcji z przewlekłością postępowań. Powstaje zatem wątpliwość co do intencji projektodawcy, w szczególności w kontekście zalecenia Zespołu Programowania Prac Rządu, aby kara ta była bezpośrednio powiązana z przewlekłością postępowania.

Odnosząc się do tej uwagi, należy wskazać, że nie zasługuje ona na uwzględnienie. Nie ma potrzeby wprowadzania w tekście normatywnym przesłanek dla orzeczenia kary obniżenia wynagrodzenia. Cechą charakterystyczną kar dyscyplinarnych jest bowiem brak ich przypisania do konkretnego typu przewinienia dyscyplinarnego. To organ orzekający decyduje, który rodzaj kary będzie najbardziej właściwy, biorąc pod uwagę okoliczności konkretnego stanu faktycznego. Nie ma zatem powodów dla odstąpienia od tej zasady w przypadku projektowanej regulacji.

3. W uwadze 3 podniesiono, iż w pkt 6 Oceny Skutków Regulacji została zawarta wstępna szacunkowa kalkulacja kosztów nowelizacji ustawy, która wskazuje na wzrost wydatków budżetu państwa na poziomie 20 mln zł rocznie (w perspektywie 10-letniej). W związku z tym należy rozważyć, mając na uwadze coroczne niewykonanie wydatków zaplanowanych na wypłacanie kar i odszkodowań na rzecz osób fizycznych (§459) oraz kar, odszkodowań i grzywien na rzecz osób prawnych i innych jednostek organizacyjnych (§459), przynajmniej częściowe sfinansowanie planowanych rozwiązań w ramach dotychczas posiadanych środków zaplanowanych w części 15 – Sądy powszechne. W przypadku gdyby środki te okazały się niewystarczające, należałoby utworzyć odrębną rezerwę celową.

Ponadto, zauważenia wymaga, iż w przypadku gdyby realizacja projektowanych rozwiązań nie mogła nastąpić w ramach dotychczas planowanych środków, należy zgodnie z art. 50 ust. la, 4 i 5 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych (Dz. U. z 2013 r. poz. 885, z późn. zm.) określić w treści projektu ustawy maksymalny limit poziomu wydatków jednostek sektora finansów publicznych w stosunku do wielkości wynikających z obowiązujących przepisów wyrażony kwotowo, na okres 10 lat budżetowych wykonywania ustawy, oddzielnie dla każdego roku, poczynając od pierwszego roku planowanego wejścia w życie ustawy, w podziale na: budżet państwa, jednostki samorządu terytorialnego i ich jednostki organizacyjne, a także pozostałe jednostki sektora finansów publicznych.

W takim wypadku projekt powinien zawierać również mechanizmy korygujące, mające zastosowanie w przypadku przekroczenia lub zagrożenia przekroczenia przyjętego na dany rok budżetowy maksymalnego limitu wydatków, jak i określać właściwy organ (Ministra Sprawiedliwości), który monitoruje wykorzystanie limitu wydatków na wykonywanie zadania publicznego przez jednostki sektora finansów publicznych oraz odpowiada za wdrożenie mechanizmów korygujących.

Odnosząc się do uwagi dotyczącej możliwości częściowego pokrycia skutków finansowych nowelizacji przedmiotowej ustawy, oszacowanych w Ocenie Skutków Regulacji na kwotę 20 mln zł, ze środków zaplanowanych na odszkodowania w części 15 budżetu państwa „Sądy powszechne”, należy zauważyć, iż stosownie do brzmienia przepisów art. 12 ust. 5 pkt 1 i 2 ustawy z dnia 17 czerwca 2004 r. o skardze na naruszenie prawa strony do rozpoznania sprawy w postępowaniu przygotowawczym prowadzonym łub nadzorowanym przez prokuratora i postępowaniu sądowym bez nieuzasadnionej zwłoki (Dz. U, Nr 179, poz. 1843, z późn. zm.), zwanej dalej „ustawą”, wypłaty odszkodowania dokonuje ze środków własnych sąd, w którym nastąpiła przewlekłość postępowania, natomiast w przypadku prokuratury, prokuratura w której nastąpiła przewlekłość postępowania. Wypłata następuje ze środków własnych sądu oraz prokuratury. W przypadku skargi na przewlekłość postępowania komornika odszkodowania są pokrywane ze środków własnych komorników i nie obciążają budżetu państwa.

W świetle powyższego należy zaznaczyć, iż zwiększenie wypłat odszkodowań wypłacanych z budżetów sądów powszechnych w związku z wejściem w życie projektowanej ustawy może zostać pokryte z części 15 budżetu państwa „Sądy powszechne” jedynie częściowo i to w niewielkiej kwocie, której nie można oszacować, gdyż wysokość środków wydatkowanych na wypłaty odszkodowań dla uprawnionych osób wynika bezpośrednio z treści wyroków niezawisłych sądów rozstrzygających o zasadności roszczeń oraz wysokości zasądzonych odszkodowań. Przebieg realizacji planu wydatków w ww. rozdziale w trakcie roku budżetowego, jest niezależny od działań służb finansowych poszczególnych sądów.

Jednocześnie należy wskazać, że kwota zasądzonych od Skarbu Państwa odszkodowań z tytułu realizacji ustawy, wypłaconych przez sądy z części 15 budżetu państwa „Sądy powszechne”, wyniosła w 2014 roku 4.557 tys. zł natomiast w 2015 roku 4.777 tys. zł, zatem można zauważyć, że skutki finansowe projektu znacznie przewyższają dotychczasowe kwoty wypłacanych corocznie odszkodowań z tego tytułu. Kwota ogółem dotycząca wypłat zasądzonych odszkodowań Skarbu Państwa z rozdziału 75595 – Pozostała działalność zabezpieczona w ustawie budżetowej na rok 2014 w części 15 „Sądy powszechne” wyniosła 69.568 tys. zł, z czego wydatkowano 50.812 tys. zł, natomiast w ustawie budżetowej na 2015 rok przedmiotowa kwota wyniosła 70.255 tys. zł, z czego wydatkowano 52.905 tys. zł.

Szacując skutki finansowe projektu dla jednostek prokuratury wykorzystano informacje statystyczne ze sprawozdań zbiorczych sądowych za lata 2014-2015, dotyczące liczby skarg na postępowanie prokuratorskie, w którym nastąpiła przewlekłość postępowania, przy pominięciu liczby załatwień skarg, w przypadku których nie nastąpiła wypłata odszkodowania, tj. odrzuconych i oddalonych, uwzględniając jedynie dane wykazane w kolumnie załatwiono w inny sposób dla spraw karnych i wykroczeniowych.

W oparciu o ww. dane statystyczne za 2014 rok, w którym przy załatwieniu spraw dotyczących przewlekłości postępowań w prokuraturach wynoszącym 562 sprawy oraz założeniu że wzrost uwzględnionych z nich w związku z przepisami projektu wyniesie 15 % i średniej wysokości odszkodowania 10 tys. zł, dodatkowe skutki finansowe dla części 88 budżetu państwa „Powszechne jednostki organizacyjne prokuratury” wyniosłyby ok. 843 tys. zł w skali roku.

Opierając się na ww. danych statystycznych za 2015 rok, w którym, przy załatwieniu spraw dotyczących przewlekłości postępowań w prokuraturach wynoszącym 266 spraw oraz założeniu, że wzrost uwzględnionych z nich w związku z przepisami projektu wyniesie 15 % i przyjęciu średniej wysokości odszkodowania 10 tys. zł, dodatkowe skutki finansowe dla części 88 budżetu państwa „Powszechne jednostki organizacyjne prokuratury” wyniosłyby ok. 400 tys. zł w skali roku.

Reasumując, należy podzielić przedstawione w uwadze stanowisko, że w przypadku gdyby środki zabezpieczone w części 15 w rozdziale 75595 okazałyby się niewystarczające na wypłaty odszkodowań z budżetów sądów, w którym nastąpiła przewlekłość postępowania – co w związku z wysokością kwoty przedstawionej w przedstawionym szacunku wydaje się bardzo prawdopodobne – konieczne będzie utworzenie odrębnej rezerwy celowej na ten cel, z której korzystałyby również jednostki organizacyjne prokuratury.

Nie można natomiast podzielić uwagi dotyczącej potrzeby określenia w treści projektu, zgodnie z art. 50 ust. la, 4 i 5 ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, maksymalnego limitu poziomu wydatków jednostek sektora finansów publicznych w stosunku do wielkości wynikających z obowiązujących przepisów oraz wprowadzenia mechanizmów korygujących w przypadku przekroczenia przedmiotowego limitu. Wiąże się to z tym, iż oszacowane skutki finansowe są hipotetyczne, bowiem wysokość środków wydatkowanych na wypłaty odszkodowań dla uprawnionych osób wynika bezpośrednio z treści wyroków niezawisłych sądów rozstrzygających o zasadności roszczeń oraz wysokości zasądzonych odszkodowań.

Z tych względów brak jest uzasadnienia do zastosowania przywołanych powyżej przepisów ustawy z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych.

LS

Informacja prasowa: MS