Helsińska Fundacja Praw Człowieka złożyła opinię do rządowego projektu nowelizacji ustawy o ochronie zdrowia psychicznego. Jednym z celów projektu ma być wykonanie wyroków: ETPC w sprawie Kędzior przeciwko Polsce oraz Trybunału Konstytucyjnego w sprawie K 31/15

W obu orzeczeniach stwierdzono, że przepisy zezwalające na umieszczanie osób całkowicie ubezwłasnowolnionych w domach pomocy społecznej na wniosek ich opiekunów prawnych, bez zapewnienia samym tym osobom prawa do rzetelnej procedury sądowej i skutecznych środków odwoławczych, narusza prawa osób z niepełnosprawnością.

Zgodnie z projektem do umieszczenia osoby ubezwłasnowolnionej w DPS bez jej zgody, lecz na wniosek opiekuna prawnego, wymagane będzie orzeczenie sądu opiekuńczego. Orzeczenie to wydawane będzie po przeprowadzeniu procedury analogicznej do postępowania w sprawie przymusowego umieszczenia w DPS i szpitalu psychiatrycznym. Konieczne stanie się więc przeprowadzenie rozprawy, wysłuchanie osoby ubezwłasnowolnionej (która będzie pełnoprawnym uczestnikiem postępowania) oraz zasięgnięcie opinii biegłych.

Projekt przewiduje też okresową kontrolę zasadności dalszego pobytu osoby ubezwłasnowolnionej umieszczonej w tym trybie w DPS, a także przyznanie takiej osobie prawa do wystąpienia do sądu opiekuńczego z wnioskiem o zmianę orzeczenia o umieszczeniu w DPS.

„Pod tym względem projekt należy ocenić pozytywnie. W końcu, po ponad czterech latach od wydania wyroku w sprawie Kędzior przeciwko Polsce, zostaną do polskiego prawa wdrożone standardy strasburskie. Dzięki proponowanym zmianom osoby ubezwłasnowolnione zyskają podstawowe prawa proceduralne, chroniące ich przed arbitralnym pozbawieniem wolności przez opiekunów prawnych oraz organy państwa” – wskazuje Marcin Szwed, prawnik HFPC. Fundacja z aprobatą odniosła się także do niektórych innych przepisów projektu, m.in. przewidujących przyznanie każdej osobie umieszczanej przymusowo w DPS lub szpitalu psychiatrycznym prawa do pełnomocnika z urzędu.

W swojej opinii HFPC wskazała również na inne problemy związane z funkcjonowaniem przepisów dotyczących opieki nad osobami z niepełnosprawnością intelektualną i psychiczną, z którymi zetknęła się w swojej praktyce. Dotyczą one m.in. zbyt długiego czasu trwania postępowań w sprawie zasadności przymusowego umieszczenia w szpitalu psychiatrycznym, niejasnych zasad przenoszenia osób ubezwłasnowolnionych między różnymi DPS, a także braku należytego nadzoru państwa nad prywatnymi placówkami opiekuńczymi.

„Zwróciliśmy też uwagę na ryzyko, że te osoby ubezwłasnowolnione, które cierpią na zaburzenia psychiczne innego rodzaju niż choroba psychiczna lub niepełnosprawność intelektualna, a więc których nie będą dotyczyć nowe przepisy proceduralne przewidziane w projekcie, będą umieszczane w DPS bez zachowania odpowiednich standardów procesowych na podstawie ustawy o pomocy społecznej. Zgodnie z tą ustawą świadczenia z pomocy społecznej, w tym pobyt w DPS, przyznaje się m.in. na wniosek opiekuna prawnego osoby. W naszej ocenie wskazane byłoby zatem dokonanie odpowiednich zmian także w tym akcie prawnym” – dodaje Marcin Szwed.

LS

Informacja prasowa: HFPC