Skala oraz waga nieprawidłowości i naruszeń, które złożyły się na tzw. aferę GetBack, były bezprecedensowe. Dotyczy to także działalności Altus Towarzystwa Funduszy Inwestycyjnych, który dopuścił się naruszeń o rażącym charakterze

Naruszenia te przybierały nierzadko charakter zorganizowanych, systemowych procederów, świadomie wdrażanych przez profesjonalnych uczestników rynku finansowego, także działających wspólnie lub w porozumieniu.

30 czerwca 2017 r. GetBack opublikowała raport bieżący zawierający m.in. informacje o otrzymaniu w dniu 26 czerwca 2017 r. pisma Noble Funds TFI SA („Noble Funds TFI”) dotyczącego wypowiedzenia przez GetBack umowy zlecenia zarządzania częścią portfela inwestycyjnego Open Finance Wierzytelności Detalicznych NSFIZ („OFWD”).

Informacje zawarte w tym raporcie wskazywały na nieporozumienia na tle biznesowym występujące pomiędzy GetBack oraz uczestnikiem tego funduszu, tj. Getin Noble Bank SA, należącym do tej samej grupy kapitałowej co Noble Funds TFI.

Informacje zawarte w tym raporcie bieżącym GetBack nie wskazywały na nieprawidłowości w funkcjonowaniu lub obsłudze OFWD. O takich nieprawidłowościach nie informował KNF również Noble Funds TFI.

12 lipca 2017 r. KNF wszczęła kontrolę w Noble Funds TFI, która swoim zakresem objęła m.in. kwestie prawidłowości wyceny wierzytelności posiadanych przez OFWD. W wyniku tej kontroli KNF powzięła wątpliwości co do prawidłowości wyceny wierzytelności będących w tym funduszu, a obsługiwanych przez GetBack. KNF przekazała protokół z tej kontroli do Noble Funds TFI pod koniec listopada 2017 r.

Jednocześnie, w związku z ustaleniami z tej kontroli, w dniu 1 grudnia 2017 r. KNF skierowała do GetBack korespondencję nadzorczą zawierającą żądanie przekazania informacji, dokumentów i wyjaśnień dotyczących wykonywanych przez Spółkę czynności zarządzania częścią portfela inwestycyjnego funduszu OFWD.

Odpowiedź na to żądanie wpłynęła do UKNF w dniach 20 i 22 grudnia 2017 r., tj. w czasie zbliżonym do momentu wpływu do UKNF tzw. zawiadomienia sygnalisty (które wpłynęło do UKNF w dniu 20 grudnia 2017 r., dalej: „zawiadomienie sygnalisty”).

Informacje zawarte w zawiadomieniu sygnalisty, w połączeniu z ustaleniami kontroli przeprowadzonej przez KNF w Noble Funds TFI oraz wstępną analizą informacji przekazanych przez GetBack, wskazywały na uzasadnione podejrzenie wystąpienia nieprawidłowości.

22 grudnia 2017 r. kontrola w GetBack została ujęta w planie kontroli na 2018 r. Kontrola w GetBack rozpoczęła się w dniu 1 lutego 2018 r., tj. po niespełna 5 tygodniach od otrzymania zawiadomienia sygnalisty, po analizie dodatkowych materiałów pozyskanych od GetBack.

W trakcie tej kontroli KNF pozyskała szereg informacji wskazujących na nieprawidłowości w działalności Spółki – w tym również w obszarze związanym z zarządzaniem funduszami inwestycyjnymi wybranych Towarzystw Funduszy Inwestycyjnych („TFI”), które zleciły to zarządzanie GetBack.

Zgodnie z art. 45a ust. 4a ustawy z dnia 27 maja 2004 r. o funduszach inwestycyjnych i zarządzaniu alternatywnymi funduszami inwestycyjnymi (dalej: „ustawa o funduszach inwestycyjnych”) obowiązek sprawowania bieżącego nadzoru nad podmiotami, którym TFI powierza część swoich obowiązków spoczywa na TFI.

Ponadto, zgodnie z art. 64 ust. 3 ustawy o funduszach inwestycyjnych, TFI ponosi odpowiedzialność za szkody powstałe w wyniku działalności podmiotu, któremu zleciło określone czynności.

W następstwie informacji pozyskiwanych przez KNF w trakcie kontroli w GetBack, na przestrzeni 2018 r. przeprowadzono kontrole także w Saturn TFI SA, Trigon TFI SA, Origin TFI SA i Altus TFI.

Tym samym, w 2018 r., oprócz kontroli w GetBack, przeprowadzono kontrole w czterech TFI współpracujących z tym podmiotem.

W trakcie tych kontroli systematycznie pozyskiwano materiały ujawniające szereg nieprawidłowości i wymagające podjęcia stosownych działań przez KNF. Stanowiły one podstawę późniejszych działań nadzorczych, w szczególności decyzji sankcyjnych, wydanych przez KNF wobec tych podmiotów.

W wyniku działań nadzorczych KNF zgromadzono obszerny materiał z którego wynikało, że działania GetBack polegały na świadomym i celowym zniekształcaniu danych prezentowanych w sprawozdaniach finansowych Spółki oraz grupy kapitałowej przez fałszowanie wartości posiadanych aktywów i osiąganych wyników finansowych w kolejnych okresach sprawozdawczych.

Spółka nieprawidłowo wyceniała portfele wierzytelności i w tym celu m.in. przeprowadzała na nich pozorne transakcje, które nie miały uzasadnienia ekonomicznego.

W procesie zarządzania funduszami sekurytyzacyjnymi GetBack w sposób systemowy dokonywał szeregu operacji, których celem było zafałszowanie rzeczywistego obrazu prowadzonej działalności i wykazanie pozytywnych wyników finansowych.

W przypadku niektórych transakcji sprzedaży portfeli wierzytelności, transakcje były dokonywane przy z góry przyjętym zamiarze docelowego „zwrócenia” portfeli wierzytelności do funduszu sekurytyzacyjnego dokonującego ich początkowego zbycia, bądź też innego funduszu zarządzanego przez GetBack, lecz w zmienionej formie uwzględniającej np. „wymieszanie” wierzytelności wchodzących w skład różnych portfeli wierzytelności, tj. połączenie lub podzielenie portfeli wierzytelności.

Powyższa praktyka była określana przez członków zarządu GetBack jako „transakcje bumerang”. Miała ona na celu zawyżenie wartości wierzytelności posiadanych przez fundusze, dla których punktem wyjścia do ich początkowej wyceny po zawarciu transakcji była cena nabycia, arbitralnie ustalona przez GetBack. Transakcje takie w istotnej części były dokonywane przed końcem okresów sprawozdawczych, co miało utrudnić weryfikację prawidłowości przyjętej wyceny.

Dodatkowo praktyka „mieszania” wierzytelności miała na celu utrudnienie w ustaleniu ich dotychczasowej spłacalności, a co za tym idzie ustaleniu ich rzeczywistej wartości.

Podmioty z grupy GetBack udzielały dłużnikom funduszy pożyczek z przeznaczeniem wyłącznie na spłatę posiadanego zadłużenia. Proceder ten w wewnętrznej komunikacji GetBack był określany jako „pożyczki koniczynka”.

W ramach tego schematu pierwotne wierzytelności posiadane przez fundusze były „spłacane” przez dłużników środkami udostępnianymi przez podmioty z grupy GetBack. W takiej konstrukcji, co do zasady, jakość posiadanych przez fundusze wierzytelności nie ulegała rzeczywistej poprawie wynikającej ze spłaty wierzytelności środkami pochodzącymi od dłużników, a jedynie następowało ich sztuczne „odświeżenie”, które miało stanowić uzasadnienie dla wyższej wyceny ich wartości, jako „nowych” wierzytelności, które są obarczone niższym ryzykiem braku ich spłacalności.

W efekcie powyższego stosowane modele wyceny tych wierzytelności, traktowały je jako „nowe” i umożliwiały ich znacząco wyższą wycenę od ich faktycznej wartości godziwej.

Ponadto GetBack zarządzając – na zlecenie TFI – sekurytyzowanymi wierzytelnościami wybranych funduszy przyjął praktykę polegającą na klasyfikacji zawieranych tego samego dnia umów przelewu wierzytelności oraz porozumień przenoszących prawa z tych umów jako „transakcji technicznych”, co było niezgodne zarówno z postanowieniami umów o zarządzanie sekurytyzowanymi wierzytelnościami, jak i z przepisami dotyczącymi rachunkowości funduszy inwestycyjnych.

Działania GetBack nakierunkowane na sztuczne zwiększanie wyceny aktywów funduszy wchodzących w skład grupy kapitałowej skutkowało zawyżeniem wartości aktywów GetBack w kwartalnych, półrocznych i rocznych raportach Spółki przekazywanych w ramach realizacji obowiązków związanych z posiadaniem przez GetBack statusu spółki publicznej.

W wyniku czynności nadzorczych KNF ustalono również, że wystąpienie tak poważnych nieprawidłowości możliwe było m.in. z uwagi na fakt, iż TFI nie sprawowały bieżącego i należytego nadzoru nad działalnością, którą zleciły GetBack w obszarze zarządzania funduszami inwestycyjnymi.

Na podstawie dokonanych do tego czasu ustaleń Komisja Nadzoru Finansowego wszczęła postępowania administracyjne wobec Altus TFI SA, Noble Funds TFI, SATURN TFI SA oraz Trigon TFI SA, o czym KNF poinformowała w komunikacie opublikowanym w dniu 31 lipca 2018 r., w którym wskazany został potencjalny zakres nieprawidłowości w działalności wskazanych TFI2.

Kwestia nieprawidłowości w tych podmiotach była następnie przedmiotem szczegółowej oceny w prowadzonym przez UKNF postępowaniu, z uwzględnieniem w szczególności wyników przeprowadzonych w 2018 r. kontroli.

Jak jednoznacznie wynika z treści komunikatu UKNF z dnia 31 lipca 2018 r., wszczęcie postępowania administracyjnego wobec Altus TFI, wbrew sugestiom zawartym w materiale TVN24, nie było związane z transakcją zbycia przez te fundusze spółki EGB Investments SA, lecz przede wszystkim z podejrzeniem istotnych nieprawidłowości w działalności Altus TFI dotyczących jego relacji z GetBack, które wynikało z ustaleń poczynionych w ramach kontroli w GetBack.

W następstwie postępowań administracyjnych wszczętych wobec ww. TFI, Komisja Nadzoru Finansowego jednogłośnie kolejno w dniach (poniższe daty odnoszą się do decyzji wydanych przez KNF w I. instancji):

20 sierpnia 2019 r. cofnęła zezwolenie na prowadzenie działalności przez Saturn TFI SA oraz nałożyła na to towarzystwo kary pieniężne,

5 listopada 2019 r. cofnęła zezwolenie na prowadzenie działalności przez Trigon TFI SA oraz nałożyła na to towarzystwo kary pieniężne,

4 lutego 2020 r. cofnęła zezwolenie na prowadzenie działalności przez Altus TFI oraz nałożyła na to towarzystwo kary pieniężne,

15 kwietnia 2021 r. nałożyła kary pieniężne na Noble Funds TFI.

Nieprawidłowości o podobnym charakterze, jak w Altus TFI, zostały zidentyfikowane również w działalności pozostałych TFI, w stosunku do których KNF zdecydowała o zastosowaniu sankcji.

Skala i waga nieprawidłowości, które ostatecznie złożyły się na tzw. aferę GetBack, były bezprecedensowe – też dlatego, że przybierały one nierzadko charakter zorganizowanych, systemowych procederów, świadomie wdrażanych przez profesjonalnych uczestników rynku finansowego, także działających wspólnie lub w porozumieniu.

Wyzwanie, przed którym KNF stanęła wobec tzw. afery GetBack, wiązało się z koniecznością odbudowy naruszonego w ten sposób zaufania do całego polskiego rynku kapitałowego.

Dlatego też, ze względu na skalę i zakres nieprawidłowości, których suma złożyła się na tzw. aferę GetBack, działania nadzorcze i sankcyjne KNF związane z tą sprawą także miały bezprecedensowo szeroki i stanowczy charakter. Objęły one wszystkie podmioty zaangażowane w działania wpisujące się w niezgodne z prawem procedery lub nieprawidłowe schematy. Działania te nie ograniczały się do działań wobec Altus TFI8.

Bezzasadne są insynuacje wskazujące na rzekomą odmienność działań KNF wobec Altus TFI w stosunku do działań wobec innych podmiotów objętych działaniami nadzorczymi KNF. W każdym przypadku decyzje KNF podejmowane były w oparciu o obiektywne przesłanki określone we właściwych przepisach prawa i uwzględniały całokształt poczynionych przez Komisję ustaleń.

Dobór zastosowanych sankcji w każdym przypadku wynikał z ustalonych przez KNF okoliczności sprawy oraz z dążenia do realizacji postawionych przed KNF celów nadzorczych i odpowiedzialności za rynek finansowy.

LS

KNF

foto: Pixabay